Eskiden her evde, açıldıktan bir dakika sonra çalışan lambalı salon radyosu bulunurdu. Markaları ise; Phılıps, Sınger, Sıera, Nevtron, Telefunken ve Delta. Ayrıca pil ile çalışan el radyoları da vardı (1). En çok; 1224m. yayın yapan uzun dalga Erzurum, Çukurova, Ankara ve İstanbul Radyoları dinlenirdi. Radyo ekranında, KD1 ve KD2 diye iki ayrı bölümü olan kısa ve orta dalga yayınları da vardı. Arabesk müzik yasak olduğundan, kısa dalgadan yayın yapan Meteorolojinin Sesi ve Polis Radyosu arabesk müzik çalardı (2). Ayrıca türkçe yayın yapan yabancı radyolar vardı (3).
Oya Çongul’un hazırladığı Keloğlan tiplemesini seslendiren Rüştü Asyalı’nın da rol aldığı; sabah 10-11 öğleden sonra 16-17 saatleri arasında, günde iki kere OKUL RADYOSU programında 5. ve 4. sınıf dersleri tiyatral bir şekilde işlenirdi. Sonradan İngilizce dersi de ilave edildi. Ders, şöyle başlardı;
-Hello children, How are you today? (Merhaba çocuklar, bugün nasılsınız?)
Cumartesi pazar hariç, her akşam 19 ile 20 arasında Arkası Yarın programı vardı. Bazı bölümler bir hafta bazıları da iki hafta sürerdi. Herkes o saatte radyo başında olurdu. ''Eşkıya İninde'' ve ''Gulyabani'' adlı programları dinlerken çok korkmuştuk. Kadınlar, evvelki programlar hakkında yorum yapıp akşamki program hakkında tahminde bulunurlardı. En çok da Behile hala ve Saime abla yorum yapardı. Spiker evvelki bölümlerin kısa bir özetini yaptıktan sonra programına şöyle başlardı;
-Fazıl Hayati Çorbacıoğlu’nun aynı adlı romanından, sahneye uyarlayan..dedikten sonra seslendiren sanatçıları sayardı;
-Rüştü Asyalı, Gül Gülgün Milor, Çetin Tekindor, Erol Kardeseci, Çolpan İlhan, Erol Amaç (4).. Sunucu cümlesini şöyle bitirirdi;
- Efekt, Ertuğrul İmer.
Hafta sonları; Mikrofonda Tiyatro, Radyo Tiyatrosu, Liselerarası Bilgi Yarışması programları vardı. Sabah saat 7:20’de spiker programına şöyle başlardı;
-Şimdi, İş Bankası'nın köyümüz ve köylülerimiz için hazırladığı programı dinleyeceksiniz. O günün aktüel bir konusu tiyatral bir şekilde işlenirdi. Oyunun kahramanları; köyün öğretmeni, muhtar ve Çopur adında iletişim sağlayan bir şahıstı. Saat 8'den sonra ve bayram günleri; Ahmet Kuşgöz, Mustafa Kandıralı ile arkadaşlarının seslendirdiği oyun havaları çalınırdı. Erzurum Radyosu'nda saat 7:30 dan sonra fon müziği eşliğinde Çevremizde Bugün programı vardı. Tortum Şelalesi, Hasankale ve Oltu Kalesini söyledikten sonra o güne mahsus etkinlikleri sayardı. Evden çıkıp okula gidecekken; Cem Karaca’nın tamirci çırağı, namus belası ile Yeşim’in;
- Olmaz böyle şey, yoksa rüya mı, tam mutlu oldum derken yıktın bütün dünyamı...parçaları çalınırdı. A. Yaşar Bayoğlu, ilk derse girmeden evvel Yeşim’in şarkısını sınıfta söylerdi. Her gün saat 8'de; ''Demirbank iyi günler diler.'' , İş Bankası için ise ''Paranızın istikbalinizin emniyeti '' cümlesiyle reklamasyon anonsu yapılırdı.
Fon müziği eşliğinde, haftanın şarkıcıları adlı bir program ile sanat ve hafif müzik /aranjman dinleyici istekleri vardı. Sanat müziğinde, en çok Zeki Müren istek alırdı. Gece 22:45 haberlerinden önce üniversitelerin ön kayıt için puan aralıkları yayınlanırdı. O zaman merkezi yerleştirme yoktu. Fakültelerin yayınladıkları puan aralığına göre önce ön kayıt sonra da kesin kayıt yapılıyordu. Bu işlem 1972-73 yılına kadar sürdü. Prof. Altan Günalp’la beraber merkezi yerleştirmeye geçildi. Çok ilgi toplayan bir program da Şükran Güngör’ün yönettiği; Müşfik ve yıldız Kenter, Genco Erkal, Güler Kıpçak, Pekcan Koşar, Çolpan İlhan, Adile Naşit ve Tevfik Gelenbe’nin (Bacı Kalfa) rol aldığı Uğurlugiller programıydı. Her akşam saat 20:00 den sonra çocuklar için uyku saatinde masal programı olurdu. Önceleri genç bir spiker daha sonra da Adile Naşit anlatırdı. Adile Naşit, çocuklara her zaman kuzucuklarım derdi.
Akdo, Televizyon, Poyraz, Anten Reklam ve Kurt Ajans’ın yaklaşık 10 dk. süren reklâm programları olurdu (5). Orhan Boran’ın sunduğu programlar da vardı. İki tiplemeyi de kendisinin seslendirdiği, Yuki ve Şişko Nuri programı ile çek soruyu bil doğruyu, tamam mı devam mı ve doğru mu yanlış mı gibi programlar (6).
Her akşam saat 8:00'de, 10 dakikalık Tarihten Yankılar programı vardı. TRT’de en çok 13:00, 19:00 ve 22:45 haberleri dinlenirdi. Spiker, önce özetler diye başlayıp sonunda spor ve yalan yanlış da olsa hava durumunu sunardı (7). ''Yol durumu'' bahsinde ise; Zara-İmranlı-Refahiye yolunda çalışmaların devam ettiği söylenip işaret ve işaretçilere dikkat edilmesi gerektiği söylenerek takoz, çekme halatı ve zincir bulundurulması hatırlatılırdı.
DİPNOTLAR:
1-Silindir şeklinde ve sigara paketi ebadında olan; Berec, Kivi ve Pilma Tudor en çok kullanılan pil markalarıydı. Belli bir zaman sonra diplerinden sızıntı yapardı.
2-Kısa dalgadan yayın yapan Meteoroloji ve Polis Radyosu, sanatçı adı söylemeden her zaman arabesk müzik çalardı. Meteoroloji Radyosu saat başı hava durumunu söylerdi. Akşama doğru 18:15 de aniden yayınını keser, 19’da tekrar başlardı. 1969-1970 eğitim-öğretim yılında, okul müdürü Erdal Kaftanoğlu tarafından Pasinler Lisesi Radyosu da kısa dalga üzerimden yayına başlamıştı. Spikerliğini Fitnat Evsen'in yaptığı radyo yayınında, ogün okula gelmeyenlerin isimleri yayınlanıp diğer vakitlerde de müzik yayını yapılıyordu. Bunun için de halktan 45'lik plak bağışı yapılması istenmekteydi.
3- Haber ağırlıklı; İngiltere’den yayın yapan BBC, gemiden yayın yapan Amerika’nın Sesi Radyosu, Uzun uzun gong seslerinden sonra ‘’burası Moskova, burası Moskova.’’ ile ‘’burası İran Tahran’’ diye anonsu yapılan radyolar.. Özellikle arabesk yayın yapan; Budapeşte, Sofya, Varşova, Doğu Almanya’nın Sesi, Kıbrıs Radyo Yayın Korporasyonu radyoları vardı. Bu radyolarda Almanya başta olmak üzere Avrupa'da çalışan Türk işçilerinin istek parçaları çalınırdı. En çok da, Köln Bülbülü/Yüksel Özkasap, Yıldız Tezcan, Suat Sayın, Zeki Müren, Müslüm Gürses, Mine Koşan, Sami Kasap, Esengül, Nuri Sesigüzel çalınırdı. Zeynep Hanlarova'nın şarkıları çalınan Azerbaycan Radyosu, Kıbrıs Türk kesiminin Bayrak radyosu ve öğlen vakitleri yayın yapan Kerkük radyosunu dinlerdim.
4-Erol Amaç; Uzay yolu dizisinde Mr. Spock rolünde oynayan, Leonard Nimoy'u ve Kung-fu dizisindeki David Carradine'yi seslendirdi.
5-Fon müziği eşliğinde spiker şöyle anons ederdi;
-Kurt Ajans / Anten Reklam / Akdo Reklamın hazırladığı reklam programını dinliyorsunuz.
6-Anten reklamın, İpana Fluorid için hazırlanan ve 11 sorudan oluşan ''tamam mı, devam mı?'' programı gece sunulurdu. Soruyu bilirse, tamam mı devam mı diyerek tercihi sorulurdu. Devam derse ve bilirse para ikiye katlanırdı. Tamam derse o ana kadar kazandığı para, bilemezse kazandığı paranın yüzde 20’si verilirdi. Öğlen vakti yayınlanan; ''çek soruyu bil doğruyu'' programında ise yarışmacıya 4 tane zarf sunulurdu. Sorular; 1-2-3-4 puan değerinde olup, para ise 50-100-150-200 lira idi. Yarışmacı soruyu bilemezse; para, gönderen kişiye yollanırdı. Yapı Kredi Bankası'nın sponsorluğunu yaptığı ve sunuculuğunu Orhan Boran reklam konuşmalarını ise Tarık Gürcan yapardı. Yapı Kredi Bankası, İstanbul'un değişik semtlerinde; her 50 liraya bir kur'a numarası vererek apartman dairesi çekilişi yapardı.
Kapanış ise kadın spiker tarafından şöyle anons edilirdi;
-Anten Reklamın hazırladığı programı dinlediniz. Orhan Boran sundu!
İngiltere'de BBC'de talk-show programı yapan Orhan Boran, TRT İstanbul Radyosuna transfer edilir. Gazinolarda da program yapan, Orhan Boran Ankara Radyosu'nda canlı yayında programı vardır. İstanbul'dan uçakla Ankara'ya gelen Orhan Boran'ın taksi durağındaki taksiciyle aralarındaki diyalog;
-Beni acele Ankara Radyosu'na götürürmüsünüz?
-Götüremem çünkü birazdan Orhan Boran'ın programı başlayacak.
-20 lira olan ücret yerine 50 lira versem..
-Gel abi.. Çarparım Orhan Boran'ın programına..
İstanbul'da bir gün trafik polisleri Orhan Boran'la karşılaşırlar. Kaza esnasında ölen bir kişinin ölümünü ailesine, Orhan Boran'ın söylemesinin rica ederler.
-Hanımefendi, kocanız bugün..
-Geberesice, akşam eve gelmedi. Kimbilir nerelerdeydi
-Hanımefendi, kocanız..
-Gebersin inşallah..
-Hanımefendi, duanız kabul oldu...
7-Saat 13:00’de şöyle bir haber sunulurdu;
-A milli futbol takımı kadrosunu, teknik direktör Coşkun Özarı saat 19:00’da açıklayacak. Saat 19:00 ‘da ise;
-Kalede, Yasin diye başlayıp Gökmen’le (Özdenak) bitirirdi. GS’da oynayan bu ikili kardeş olup milli takımın da oyuncularıydılar. Radyoda, milli takım ve birinci lig maçları naklen verilirdi. Ana kumanda masası, maçlara canlı bağlanırdı. Bazen de;
-Dakika ve skor alalım.. denilirdi. Maçı sunan Orhan Ayhan’ın son cümlesi şöyleydi;
-Bendeniz Orhan Ayhan, huzurlarınızdan hürmetle ayrılırken.. Maçı anlatan Halit Kıvanç ise şöyle bir cümle kullanmıştı;
-Vay anasına sayın seyirciler..
.....................
İstanbul Radyosu'nda sanat müziği başta olmak üzere türkü, tango, Türk hafif müziği /aranjman ve batı müziği çalınırdı. Şimdi Paul Mauriat orkestrasını dinliyorsunuz.. James Last sizin için çalıyor.. Tom Jones’i dinliyorsunuz.. İclal Eroğlu programına başlıyor. Saz arkadaşları, Cahit Erköse, Yorgo Bacanos, Udi Hrant… Refik Fersan'ın hicaz peşrevini müteakiben, sanatçımız beste ve güftesi Muzaffer İlkar'a ait hicaz eseri icra edecek..''Gözlerimden yüzün kulaklarından sesin silinmedi gitti..'' Sevim Deran, Gönül Yazar, Hülya Sözer, Safiye Ayla, Bilge Pakalınlar, Nesrin Sipahi, Emel Sayın, Gönül Yazar, Neş'e Can, Fikret Kozinoğlu, Sevim Tanürek, Yaşar Özel, Mustafa Sağyaşar, Seçil Heper, Perihan Altındağ Sözeri, Mediha Şen Sancakoğlu, İclal Eroğlu, Ela Altın, Güzide Kasacı, Behiye Aksoy ve daha birçokları..
TRT’de türkü söyleyen sanatçılar;
Aşık Veysel, Neşet Ertaş, Muzaffer Sarısözen, Ahmet Gazi Ayhan, Ali Ekber Çiçek, İzzet Altınmeşe, Necla Erol, Özay Gönlüm, Muazzez Türüng, Saniye Can, Muzaffer Akgün, Nurettin Çamlıbel, Nurettin Dadaloğlu, Can Etili, Yıldıray Çınar, Fatma Türkân Yamacı, Nevin Akkol, Nurten İnnap, Aliye Akkılıç, Hülya Süer, Bedia Akartürk, Nida ve Neriman Altındağ Tüfekçi, Ahmet Sezgin, Şakir Öner Günhan, Ümit Tokcan, Kamil Sönmez, Bilge ve Ömer Şan, Seha Okuş, Mehmet Özbek, Turan Engin, Ülkü Beşgül, Hale Gür, Mehmet Özbek, Nezahat Bayram.
Şimdi Türk hafif müziği dinleyeceksiniz denildiğinde de: Nonna Bella (Hayat bitmeden, vakit geçmeden, görseydim seni dünya gözüyle..), Ajda Pekkan (Aynen öyle, Eğlen güzelim) Cem Karaca (Resimdeki gözyaşları, Hasankale'si..), Barış Manço (Dağlar dağlar, Binboğa'nın kızı) , Üç Hürel, Modern Folk üçlüsü, Fikret Kızılok (Zaman zaman), Esin Engin, Erol Büyükburç (Jezebel), Esmeray (Unutama beni) , Hümeyra, Alpay (Eylülde gel), Asu Maralman (Şarkılar yazdım), Semiramis Pekkan..
Bir de Zeki Müren’in programı vardı.. Şimdi Unıroyal lastikleri için hazırladığımız programı sunuyoruz. ‘’Gözünüz yolda, kulağınız bende olsun sevgili şoför arkadaşlar.'' diye başlardı. İstanbul'un en sosyetik semtlerini ve buradan yazılan istek mektuplarını okuyup (Bebek'ten; Işıl, Yaprak, Bahar, Suadiye'den.. ) ve ismini sayamadığım 217 hanım dinleyicim için Şekip Ayhan Özışığın karcığar makamındaki ''Unutmadım seni ben'' adlı eserini seslendirmeye çalışacağım deyip.. programın sonunda da hürmetlerimi lutfen kabul buyurunuz efendim diyerek programını sonlandırırdı.
TRT Erzurum Radyosunun hergün ikindi ile akşam arası Yurttan Sesler Korosu adı altında Hulusi Seven yönetiminde programı vardı. Daha sonra; Suat Işıklı, Fuat Lehimler ve Mehmet Çalmaşır şeflik yaptılar.
Ses sanatçıları: Faruk Kaleli, Raci Alkır, Mükerrem Kemertaş, Muharrem Akkuş, Ekrem Çakıllı, Gündüz Gözümoğlu, Lütfü Ortakale, Mehmet Çalmaşır, Yavuz Değirmenci, Ragıp Topçu, Gürkan Özpeker, Mete Çelenk, Metin Solmaz, Zeki Süzergil, Kenan Tuna, Fuat Durular, Remzi Dane, Aysun Gültekin, Kubilay Dökmetaş...
Saz sanatçıları; Suat Işıklı /Nefesli saz, Nurullah Akçayır, Ekrem Çakıllı, Osman Mavioğlu /Ritm saz, Muammer Özkavcı, Fuat ve Abdurrahman Lehimler /Bağlama, Fahri Koçoğlu, Cengiz Çelenk, Metin Gülebenzer, İlhami Kamber, Ayhan Seratlı, Bayram Şengül, Raci Alcan. TRT Erzurum radyosu, sanat müziği korosu da kurdu. Bu koronun, her gün programı olurdu. Programa hicaz veya hüzzam faslıyla başlanırdı. Çarşıdaki bütün dükkanlarda radyo vardı. Kaldırımda yürürken, türküyü de dinlemiş olurduk. Önceleri Erzurum yöresine ait türküleri söylerdiler daha sonra her yörenin türkülerini söylemeye başladılar.
-Sabah erken uyandım, uyandım da ben yandım. Taş olsaydım erirdim, toprak idim dayandım.
-Garip bir kuştu gönlüm....
-Köprünün başlarında hanım eylen eylen, canım eylen ben de gelim..
-Bu tepe pulli tepe, nenni de yarim nenni, su gelir sere serpe...
-Deli gız sinin geliyor/Sinide neler geliyor/Ayağan çorap geliyor..
-Livan livan livan oy livan oy.. nakarat
-Pınar başından bulanır, canım oy. İner ovayı dolanır canım oy.
-Gel yanıma yanıma seni saram canıma. Saçlarından bir tel ver, ilaç edim yarama.
-Kundurama kum doldu..
-Karakaş gözlerin elmas, bu güzellik sende de kalmaz..
-Kara tren gelmez m’ola, düdüğünü çalmaz m’ola. Gurbet ele yar yolladım.
-Tren gelir hoş gelir ley ley limi limi ley odaları boş gelir, limi limi güzel gel bize..